Değişen teknoloji ve tüketim trendlerine uyum sağlamak için sürekli gelişim içinde olan tekstil sektörünün hedefinde öncelikli olarak uygun fiyatta ve kalitede üretim yapmak bulunuyor. Kaliteli bir üretim yapabilmenin ön koşulu ise ulaşılmak istenen noktaların çok iyi belirlenip ona göre hareket edilmesi. Bu bağlamda üretim proseslerinin kontrolü, isteğe göre işleyip işlemediğinin belirlenmesi günümüzde çok önem kazandı.
İyi bir proses kontrolü ve kaliteli bir üretim için gereken tekstil laboratuvarları hammadde kontrolü, mamul kalite kontrolü, proses kontrolü, Ar-Ge görevi ve atık analiz ve testlerini gerçekleştiriyor. Fiziksel ve kimyasal testler olarak ikiye ayrılan tekstil laboratuvarındaki işlemler sayesinde istenilen kalitede ürünler üretilebiliyor.
Fiziksel Testler
Kumaşta Çekmezlik Testi
Belirlenen en ve boydan kesilen kumaşlar çeşitli sıcaklıklarda yıkama işlemini tabi tutularak, asılarak ve tambur ile kurutma işlemine tabi tutulur. Bu şekilde numune kumaşta görülen çekim tespit edilir.
Haslık Testleri
Kumaşların sürtmeye karşı renk haslığı ölçüldüğü işlemde, boyalı veya baskılı mamullerin diğer tekstil ürünleriyle sürtmesi sonucu renk vermemeye ne derece dayanıklı olduğu kontrol edilir. Kuru sürtme haslık testinde ise, boyalı numune knockmetreye yerleştirilir. Aletteki kelepçeli hazneye kuru beyaz referans kumaşı sabitlenerek kolu çalıştırılır. Önden arkaya doğru hareket eden kelepçeli haznenin numune kumaşa uyguladığı basınç sonucunda beyaz referansa geçen renk, lekeleme derecesini gösteren gri skala ile karşılaştırılır. Yaş sürtme haslık testinde de aynı kuru sürtme haslığı testindeki işlemler uygulanır. Farklı olarak kuru kumaş yerine ıslak kumaş kullanılır.
Yıkama Haslığı testinde ise, boyalı tekstil materyali özel referans kumaşı ile sabitlenme sureti ile yapılan teste, belirlenen solüsyonların olduğu bir banyonun içine konulan numune, istenilen sıcaklıkta bekletilir. Bu işlem sonrasında önce damıtılmış su ile iki kez, akan musluk suyuyla da 1 kez durulanan, numune kurutulma işleminden sonra haslık kartelası ile karşılaştırılır.
Yanmazlık Testleri
Güç tutuşurluk, ateşe dayanıklılık; lif, iplik ya da kumaşların ateş kaynağı uzaklaştıktan sonra alev alma, yanma veya sönme özelliklerinin ölçüldüğü yanmazlık testinde, numuneler ateşe veya sıcaklık yayan maddelere temas ettirilir.
Elyaf Testleri
Ürünlerin etiketinde belirtilmesi gereken elyaf cinslerinin ve oranlarının alıcı firmalar tarafından öngörülen kriterlere uygunluğu kontrol edilmekte ve doğru bileşimleri tespit edilmektedir.
Kimyasal Analizler
Gravimetrik Analiz
Belirli bir tartımı ile hazırlanan uygun konsantre bir çözeltisinden, bileşiğin iyonlarından birini az çözünen bir bileşik halinde çöktürerek tartmaya dayanır. Çöktürülen örnek, süzgeçte toplanarak kurutulduktan sonra tartılır. Gravimetri; zaman alıcı ve yorucu, ancak emin bir metottur. Tekstil lif analizlerinde; bileşenlerden biri çözündürülerek, çözünmeyen kısmın tartımı alınarak hesaplama yoluna gidilir.
Volumetrik Analiz
Volumetrik analiz metodunda; tartım çözeltisindeki iyonlardan biri, bu iyon ile kantitatif ve hızlı reaksiyon veren uygun bir iyonun ayarlı çözeltisi ile tayin edilir. Ayarlı çözelti, sürekli olarak karıştırılmakta olan tartım çözeltisine, büret denilen bölmeli ve musluklu bir borudan reaksiyon sonuna kadar katılır. Reaksiyon sonu uygun bir kimyasal indikatörle tespit edilir. Volumetri işlemine titrasyon ya da ayarlama denir. Volumetrik analiz sonucu, ayarlı çözeltinin 1 mililitresinin titre ederek ölçtüğü madde miktarı bilindiği için, kolayca hesaplanır.
Enstrümental Analiz
Çok küçük niceliklerin tespiti için kullanılan analiz yöntemidir. Elektrometrik ve optik olmak üzere ikiye ayrılır. Elektrometrik metotlara örnek; kondüktimetri ve potansiyometridir. Kondüktimetride çözeltinin elektriksel iletkenliğindeki, potansiyometride ise çözeltinin elektriksel potansiyelindeki değişmeler takip edilir. Bu iki metot, indikatör renginin gözlenemeyeceği bulanık çözeltiler için çok uygundur. Optik metotlara en basit örnek kolorimetri olup, renkli çözeltilerin konsantrasyonlarının tayininde kullanılır. En yalın açıklama ile, konsantrasyonu bilinen bir çözeltinin rengini, bilinmeyenin rengi ile karşılaştırır.
Kromatografi
Karışımdaki çözünen maddelerin; hareketli bir faz yardımıyla, hareketsiz bir faz üzerinde değişik hızlarda sürüklenmeleri veya göç etmeleridir. Bu teknikte, mikrogram düzeyinde maddelerin birbirinden ayrılması ve saflaştırılması sağlanır. Kromatografik yöntemler; çözünen maddelerin, absorbsiyon ve çözünme hızlarındaki çok küçük farklılıklara dayanır.
Atomik Spektroskopi
Atomik spektroskopi ile çözelti haline getirilmiş örnekteki metal iyonları mertebesinde tayin edilebilir. Metal iyonları yüksek alev sıcaklığında veya elektriksel alev yardımıyla atomlaştırılır ve atomların elektronik enerji düzeylerinde geçişler oluşturulur. Çözelti haline getirilmiş örneklerdeki metal iyonları, alev veya elektriksel ark yardımıyla atom iyonlarına dönüştürülerek atomların enerji seviyelerinde geçiş oluşturulmasına dayanan spektroskopi yöntemi ile 0.1 mg duyarlılık ve binde birkaç hata ile metal iyonları tayin edilebilir.
Kaynakça:
Umut Kıvanç Şahin, “Tekstil Laboratuvarlarındaki İşlemler ve Üretim”, İstanbul, 2013
A.R. Horrocks “Effects of alternative pre-treatments on performance of durable press finished fabric" Londra, 2011
