1. GİRİŞ
Günümüzde tekstil sektöründe moda sürekli değişmekte ve hızına zaman zaman yetişmekte zorlanılmaktadır. Modanın değişimiyle birlikte tasarım ihtiyaçları da doğarken bazı yenilikler aranmaktadır.
Dokuma işleminde kumaş meydana getirilirken, çözgü ve atkı ipliklerinin belirlenen düzende bağlantı yapmalarıyla kumaş yüzeyinin deseni oluşur [1]. Bir kumaş yapılandırıldığında farklı türde yüzey işlemleriyle değiştirilebilir veya iyileştirilebilir. Kumaşa desen, renk ve doku bu çeşit işlemler sayesinde eklenebilir. Tekniklere baskı, ilmek, kumaş manipülasyonu, boncuk işi ve süsleme dâhil edilebilir [2]. Tasarımlar, kumaş uzunluğu boyunca tekrarlı bir şekilde uygulanabilir ya da giysinin belli bir yerine yerleştirilir. Tasarımın giysinin önünde ya da arkasında olma zorunluluğu yoktur. Tasarımın beden üzerindeki yerleşimi ilgi çekici olabilir ve dikişlerin yerleşimi gibi diğer tasarım öğelerini de etkiler [3].
Denim tasarımında artış gösteren yenilik ihtiyacının sonuçları gün geçtikçe ilgi çekici boyutlara ulaşmaktadır. Bu yeni tasarımlardan biri de renk ve motif çeşitliliği, dayanıklılık, formunu mükemmel koruma yeteneği gibi özelliklere sahip olan jakar dokumalı motifli kumaşlar ya da kalın ve sıcak tutma özelliği olan şanel (chanel) kumaşlar ile dayanıklı ve farklı renklerde özel boyama kolaylığı olan denim kumaşların tasarım modellerine uyum sağlayan yapılarından yararlanılarak birlikte kullanılması neticesinde tasarımın sınırlarını aşılmıştır. Bu çalışma Baykan Denim Konfeksiyon Anonim Şirketi Tasarım Merkezi bünyesinde yürütülmüş olan 2020.BYKN.005 kodlu ve ‘Jakarlı Dokuma Ve Denim Dokuma Kumaşlar İle Kombinlenmiş Tasarımlar’ adlı proje çıktılarından oluşturulmuştur.
2. JAKARLI DOKUMA KUMAŞ DESEN TASARIMI VE ÜRETİM YÖNTEMLERİ
Tarih boyunca izlenen teknolojik gelişmelerin her alanda olduğu gibi tekstil dokuma sektörünü de büyük oranda etkilediği bir gerçektir. Makineleşme ve seri üretime geçilmesiyle birlikte geleneksel üretim yöntemleri yerini endüstriyel üretim tekniklerine bırakmıştır. Çeşitli tezgâh denemelerinin sonunda Marie Joseph Jacquard tarafından jakarlı dokuma tezgâhı geliştirilmiş ve endüstride kullanılmaya başlanmıştır [4].
Jakar bir ağızlık açma sistemidir. Jakar kafası, üst havan/harniş tahtası, harniş (malyon) iplikleri, alt harniş (malyon) tahtası, gücü ve yaylardan oluşmakta, her atkı sırasında açılan ağızlıkta yukarıda olması gereken çözgü iplikleri jakar kafasına yüklenen desen sayesinde bu işlemi gerçekleştirmektedir. Desenin bu hareketleri selenoidlere ve oradan çözgülerin bağlı olduğu platinlere iletilmektedir [5]. Şekil 2.1’ de jakar dokuma tezgahı görseli verilmektedir.
Şekil 2.1. Jakar Dokuma Tezgahı [6]
Bu tezgâhlar insan gücüne ihtiyaç duymadan daha geniş enlerde seri kumaş üretimi ve karmaşık desen tasarımlarının yapılmasına imkân tanımıştır. Buna paralel olarak yeni tasarım yöntem ve araçları geliştirilmiştir.
Tasarım aşamasında, tezgâh özellikleri ve izlenen yöntemler önemli yer tutmaktadır. Jakarlı dokuma tasarımları yeni esin kaynakları doğrultusunda geliştirilebilirken, jakarlı kumaşların analiz edilmesi sonucunda, mevcut kumaş deseninin birebir çizilmesi ile de elde edilebilmektedir.
Günümüzde jakarlı kumaşların desen tasarımında farklı isim, özellik ve donanımlarla geliştirilen bilgisayar destekli tasarım (CAD) sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemler, kısa sürede karmaşık desen tasarımlarının yapılabilmesini sağlamakta, zengin iplik ve örgü seçenekleri ile üretilecek jakarlı kumaşın üç boyutlu simülasyonlarla görüntülenebilmesine de yardımcı olmaktadır [4].
“Jakar dokular, temelde basit dokular üzerine kurulmuş büyük desenli dokulardır. Çözgü ve atkı ipliğinin fazlalığı nedeniyle eksantrik veya şaft makinelerinde dokunamayan doku türleri, özel jakar tezgahlarında dokunurlar”. [9]
En geniş, en karmaşık desenler, resimler ve büyük manzaralar örgü ve iplik özellikleri dikkate alınarak Jakar mekanik ağız açma düzeniyle elde edilir. Bu sistem sayesinde çok sayıda alınan çözgü ve atkı ipliğinin her biri için ayrı ayrı hareket mekanizması sağlanır. Jakar dokuma mekanizmalarının amacı çözgü iplilerinin tek tek hareket ettirilmesine dayanmaktadır. Böylece sonsuz uzunlukta desen yapma olanağı sağlanmış olur. [8]
Jakar makinesi için kâğıt üzerinde veya bilgisayar tasarım programında üretilmesi düşünülen kumaş için hazırlanan desene “Jakar Deseni” adı verilir. Desen üretilmesi istenilen kumaşın cinsine ve tekniğine uygun şekilde tasarlanmalıdır. Jakar makinelerinde renk uyumu ve desenin kumaş yüzeyindeki dağılımı önemlidir. [9]
Jakarlı dokuma kumaşların kâğıt üzerinde tasarım süreci üç ana aşamadan oluşur:
1. Desen ve renk tasarımı;
2. Örgü ve dokuma yapı tasarımı;
3. Nokta kâğıt çizimi ve kart kesme planlaması işlemlerinden oluşan tasarım Bu süreçler dokuma kumaş yapılarının iyi anlaşılmasını ve beceri kazanılmasını gerektirmektedir. [8]
Yapılması istenilen desenin kumaş üzerinde nasıl görüneceğini tasarlayıp düzenlemeler yapılır. Kumaş eninde kaç rapor tekrarı oluşması isteniyorsa rapor tekrarlarının rapor boyutları belirlenmelidir. Kumaş üzerinde desen boyutlarını oluşturmak gerekir. Desen boyutlarını etkileyen malyonların alt harnıçtaki sıklığı, çözgü sıklığı (cm’de), atkı sıklığı (cm’de), çözgü ve atkı numaralarının dikkatli seçilmesi önemlidir. Desen kâğıdı çözgü ve atkı sıklıklarına ve rapor boyutlarına göre seçilmelidir. Desen kumaştaki istenilen boyuta getirilmesi için kareli desen kâğıdında büyütülür. Boyutları büyütülüp temiz bir kâğıda aktarılır ve renklendirme için çözgü örgüsü raporları hazırlanır. Tasarlanan desen makineye göre programlanır ve kartonları hazırlanır. Daha sonra jakar kartonları jakara takılır ve gerekli değişiklikler saptanır. Tasarlanmış olan desen bitim işleminden sonra raportlanır ve kumaş yüzeyinde desenin tamamı ortaya çıkmış olur. [9]
3. GİYSİLİK ŞANEL (CHANEL) KUMAŞLAR
Şanel (chanel) kumaş, pamuklu kalın yapılı bir kumaş cinsidir. Genellikle sonbahar ve kış mevsiminde tercih edilen kumaş modelleri arasında yer almaktadır. Bu kumaş cinsinde çeşitli renklerde iplikler harmanlanarak bir desen oluşturulmaktadır. Çok renkli bir kumaş cinsi olarak ta adlandırılmaktadır. Genellikle Vintage stili elbise modellerinde Şanel (chanel) kumaş cinsleri tercih edilmektedir. Şanel kumaşlardan yapılmış olan her türlü elbise çağdaş havalı ve şık bir tasarım olarak görülmektedir. [10]
Şanel (chanel) kumaş, tüvit kumaş gibi cheviot veya homespun'a benzeyen, ancak daha yakından dokunan, yumuşak, açık, esnek bir dokuya sahip kaba, yünlü bir kumaştır. Genellikle düz bir örgü, dimi veya balıksırtı yapısı ile dokunur. İplikteki renk etkileri, boyanmış yün bükülmeden önce karıştırılarak elde edilebilir. [10]
Genellikle birçok kıyafet türü ile kullanılmaktadır. Fakat daha çok mont, kaban, kaşe kaban ve pardösü türlerinde Şanel (chanel) kumaş tercih edilmektedir. Genellikle kış ve bahar aylarında kullanılabilen bir yapıya sahiptir. Son zamanlarda ülkemizde ve tüm dünyada en çok tercih edilen ve üretilen kumaş türüdür [7].
4. BAYKAN DENİM TASARIM MERKEZİ JAKARLI VE ŞANEL (CHANEL) KUMAŞLARLA KOMBİN TASARIM ÇALIŞMALARI
Geçmişte olduğu gibi günümüzde de tekstil sektörü gerek kendi içinde gerekse diğer sektörlerle bir arada kullanılması nedeni ile sürekli kendini yenileyen ve geliştiren aktif bir sektördür. Bu aktiflik tekstil sektörüne ürün çeşitliliği ihtiyacı ile birlikte tasarım çeşitliliği ihtiyacı da kazandırmıştır. Tekstilde tasarımlar bazen benzer ya da zıt kumaşların farklı şekillerde bir araya getirilmesiyle oluşturulmaktadır.
Bu çalışmada geniş desen olanaklı ve formunu mükemmel şekilde koruyan bir kumaş türü olan jakarlı veya kalın ve sıcak tutma özelliği olan şanel (chanel) kumaşlar ile sektörde büyük bir yere sahip denim kumaşların bir arada kullanılması sonucu oluşan yeni tasarım fikirleri geliştirilmiştir. Geliştirilen bu tasarımlar kumaşların kullanıldığı kısımların yer değiştirebilmesi imkânıyla da yepyeni bir tasarım havası verebilmektedir. Aynı zamanda denimle birlikte kullanılacak kumaşları atık durumda olan dokuma kumaşlar arasından seçerek tekstil atıklarını azaltmaya fayda sağlanmıştır. Bu tasarımlarımızla beraber bir trend oluşturulmuştur.
İnsanlar doğası gereği ilgi çekmek veya diğerlerinden farklı olmak istemektedir. Bu sebeple değişik tasarımlara sahip kıyafetleri ya da ürünleri tercih etme eğilimi vardır. Bu ihtiyacı karşılamakla birlikte bazı faydalar sağlamıştır. Çalışma kapsamında tasarımlarımızda;
1. İlk olarak farklı dokuma kumaş örgü çeşitlerinin bir arada kullanılmasıyla yeni bir denim tasarım trendi gerçekleştirmek ve insanların dikkatini çekmek hedeflenmiştir.
2. Son zamanlarda gittikçe artan bir küresel sorun olarak karşımıza çıkan tekstil atığı problemine fayda sağlamak amacıyla denim kumaşlarla birlikte kullanılacak kumaşları bu atıklardan seçmek planlanmıştır
3. Alışılagelmiş denim ürünlerini özgün tasarımlarla daha dikkat çekici ve daha tercih edilebilir hale getirerek hem kişilerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek hem de Baykan Denim Tasarım Merkezi olarak tasarılarımızı geliştirebilmektir.
Çalışmanın yenilikçi yönünden değerlendirildiğinde denim kumaşları diğer desenli dokuma kumaşlarla birlikte bir modelde kullanılması denim kumaşın işlevselliğini arttırmıştır. Tasarım niteliği olarak değerlendirildiğinde ise iki farklı bakış açısı ortaya çıkmıştır.
Denim kumaşın modelde duruşunun tasarlanması diğer taraftan diğer dokuma kumaşların modelde duruşunun tasarımı yapılmış ve iki farklı kumaşın birbirleriyle kombine edilmiş ve yeni bir tasarımın ortaya çıkarılması sağlanmıştır.
Jakarlı dokuma kumaşlara ait görseller ve konstrüksiyon bilgileri Şekil 4.1- Şekil 4.4’ de verilmektedir.
5. SONUÇ
Çalışmanın çıktısı, klasik denim ürünlerinin diğer kumaş türleriyle bir arada kullanılmasının tasarlandığı bu çalışma sonucunda, denim giyim sektörüne geniş bir tasarım imkânı sunulmuştur.
Çalışma sonunda elde edilen faydalar aşağıdaki gibidir.
• Küresel bir sorun haline gelen tekstil atıklarını değerlendirme imkânı doğmuştur.
•Farklı kumaşlarla tasarlanan denim ürünlerinde yıkama sonrasında dikim işlemi gerçekleştirilmektedir. Yıkama sırasında ürünler ayrı ayrı yıkanmaktadır bu durum bize yıkamada oluşabilecek sıkıntıları önleme ya da düzeltme imkânı sağlamaktadır.
KAYNAKLAR
[1] Gürcüm, B.H. 2010. Tekstil Malzeme Bilgisi. (Birinci Basım). İzmir: Güncel Yayıncılık: 375, s. 373.
[2] Udale, J. 2014. Moda Tasarımında Tekstil ve Moda. (Çev. H. Güngör). Literatür Yayınları: 700, Moda Tasarımı Temelleri Dizisi: 002, s. 69.
[3] Sorger, R. and Udale, J. 2013. Moda Tasarımının Temelleri. (Çev. Ç. Sirkeci). Literatür Yayınları: 680, Akademik Temeller Dizisi: 10, s. 90.
[4] Başaran, F.N. & Arslan, P. (2020). JACQUARD WEAVING PATTERN DESIGN AND TYPES OF RAPPORTS SAMPLE OF NEDGRAPHICS. Folklor Akademi Dergisi , PROF. DR. H. FERİHA AKPINARLI ARMAĞAN SAYISI , 94-115 .
[5] ÖZLEN ÖZMUTLU, B., (2010). Bilgisayarda Jakarlı Kumaş Tasarımı. Bursa: BTSO Eğitim Vakfı
[6]https://nonwoventechnology.com/itemadan-sinifinin-en-i%CC%87yisi-dokuma-yenilikleri/
[7] https://tekstilbilgi.net/sonil-chenille-kumas.html
[8] ÖZEN, S. – AKALIN, M. (2012). Dokuma Teknolojisi, İstanbul
[9] Yüksel, E. 2020. Jakarlı Dokuma Kumaş Tasarım Ve Üretiminde Yenilikçi Yaklaşımlar, Yüksek Lisans Tezi,
[10] https://atillatekstil.com/tekstil-bilgilendirme-atolyesi/sanel-kumas.html
