ÖZET
Karbon ayak izi ölçümü, çağımızın önemli problemlerinden olan iklim değişikliği konusunda bizlere somut veri sağlama imkânı sunduğu gibi kaynak kullanımı konusunda kontrollü olma, politika ve yönetmeliklere çevre duyarlılığını önceler şekilde yön verme, şirketler bünyesinde bakıldığında şirket içi operasyonel süreçleri analiz ederek enerji verimliliğini arttırma gibi konularda önemli faydalar sağlamaktadır. Enerji üretimi, tüketimi ve bunun sonucu olan karbon ayak izi gibi parametreler günümüzün en önemli konusu olup üretilen karbon ayak izi miktarının etkisi günümüz dünyasının en önemli yapı taşı haline geldiği aşikârdır. (Başoğul Y., Göksu T., Baran F.,2021, s:147)
Tekstil sektöründe karbon ayak izi ölçümü, sektörün çevresel etkisini değerlendirmek ve sürdürülebilirlik açısından iyileştirmeler yapabilmek adına önemli bir adımdır. Bu ölçüm, sera gazı emisyonlarını azaltmak amacıyla enerji verimliliğini artırmak, yenilenebilir enerji kullanımını teşvik etmek, hammadde seçimlerini yaparken çevresel etkileri göz önünde bulundurmak gibi önlemlerin alınmasına yardımcı olur.
Küresel ısınmaya karşı oluşturulan KYOTO protokolü ve Paris İklim anlaşması kapsamında, küresel ısınmaya sebep olan karbon ayak izi hesaplaması büyük önem kazanmış olup bu konuda birçok alanda karbon ayak izi değerlendirilmesi yapılmıştır. Bunların en önemlileri gıda, tekstil vs. gibi fabrikalar yer almaktadır (Başoğul & Göksu, 2021). Karbon ayak izi ölçümünün önemi ve tekstil sektörünün bu husustaki konumu aşikardır. Bu bağlamda tekstil sektörü firmaları için karbon ayak izi ölçümü son derece önem kazanmış ve elzem duruma gelmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tekstil, Hazır Giyim, Sürdürülebilirlik, Karbon Ayak izi, Sera Gazı.
GİRİŞ
Tekstil işletmelerinde, tasarım ve koleksiyon süreçlerinde gerçekleştirilen dijital dönüşüm faaliyetleri sayesinde, altyapısı uyumlu olan müşteriler için yapılan tasarımlara ait fit numunelerini üç boyutlu kalıp hazırlama yazılımları kullanarak dijital ortamda sunmak ve son haline dijital platformda karar verilen modellerdeki, fiziksel numune üretimini azaltmak hedeflenmektedir. Böylece hammadde, enerji, işgücü ve zamandan tasarruf sağlanacaktır.
Hazır giyim, ev tekstili, dekorasyon, ambalaj ve otomotiv gibi birçok sektöre hammadde sağlaması nedeniyle tekstil sektörü dünya çapında en önemli sektörler arasındadır. Hazır giyim sektörü özellikle 2000’li yıllarla birlikte sektöre hâkim olan hızlı moda olgusu nedeniyle dünya kaynaklarına en çok zarar veren sektörlerin başında gelir. 2030 yılına kadar küresel giyim tüketiminin %63 artacağı tahmin edilmekte, bu da 500 milyar yeni t-shirt'e denk bir rakam olarak hesaplanmaktadır (Coşkun & Doğan, 2021, s: 29)
Bugün dünyanın en büyük sorunlarının başında gelen iklim krizi, yönetim modellerinin de değişmesine ve temelinde duyarlılık yatan bir felsefe ile sürdürülebilir yönetim uygulamalarının gelişmesine neden olmuştur. Bu doğrultuda sürdürülebilirlik çalışmalarını yürüten bu adı taşıyan departmanlar her firmanın organizasyonu içerisinde varlık göstermeye başlamıştır. Sürdürülebilirlik departmanı, sürdürülebilirlik performansının takibinden ve iyileştirilmesine yönelik aksiyonların kararlaştırılmasından sorumludur.
Bu doğrultuda, sürdürülebilirlik öncelikleri, şirket stratejisi ve iş hedefleri arasındaki uyumu gözetir, sürdürülebilirlik hedeflerine yönelik gelişimi takip eder, şirket üst yönetiminin sürdürülebilirlik sorumluluklarını belirler ve performansı izler, sürdürülebilirlik politika, strateji ve çalışma programlarını değerlendirir.
METOT
Çalışma dahilinde karbon ayak izinin ölçümü için sera gazı envanteri yöntem olarak belirlenmiştir. Bu envanterler, sera gazı emisyonlarının azaltılması için politikaların geliştirilmesi ve uygulanmasına katkı sağlar. Sera gazı envanteri, bir ülke, şirket veya kuruluşun sera gazı emisyonlarının kaynaklarını ve miktarlarını belirlemek için kullanılan bir yöntemdir. Sera gazı envanteri, iklim değişikliği ile mücadelede politika yapımında ve karbon ayak izi hesaplamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda faaliyet göstermiş olduğumuz sektör olan tekstil sektöründe karbon ayak izinin ölçümünü gerçekleştirmek için sera gazı envanteri yöntemi tercih edilmiştir.
Sera gazı envanteri daha spesifik ve kapsamlı bir hesaplama sunduğundan çalışmada tercih edilen yöntem olmuştur. Sera gazı envanterleri kapsamlı bilgiler sunduğundan karar vericiler için önem taşımaktadır. Sektörel anlamda iklim değişikliği ile mücadele için yapılan katkıların ulusal ve global amaçlara ne kadar katkı sağladığını görünür kılınması, envanterin sunduğu veriler ışığında gerekli aksiyonların alınması anlamında oldukça önemsenmektedir. Metodun uygulanması hususunda aşağıdaki adımların takip edilmiştir:
- Sınırların belirlenmesi,
- Envanterlerinin çıkarılması,
- Hesaplanmasını ve raporlanması,
- Azaltım faaliyetlerinin belirlenmesi,
- İyileştirmeyi amaçlayan eylemlerin ve faaliyetlerin tanımlanması
HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE KARBON AYAKİZİ ÖLÇÜMÜ ÇALIŞMALARI
Hazır giyim değer zincirindeki ilk aşama olan ürün geliştirme, sürdürülebilirliği sağlama yolundaki ilk basamağı oluşturmaktadır. Bu aşamada yapılacak olanlar ağırlıklı olarak alıcı rolündeki markaların sorumluluk alanına düşmektedir. Avrupa Komisyonu, ürün gruplarına uygun olarak ve ürünlerin yaşam döngülerine dair aşamaları dikkate alarak yeni eko tasarım gereksinimleri belirlemeyi hedeflemektedir. Bu kapsamda ürünlerin dayanıklılığı, güvenilirliği, bakım ve yenileme olasılığı, üretim sürecindeki kaynak kullanımı ve ürünün geri dönüşümüne dair gereksinimler düzenlenmesi beklenmektedir. Bu gereksinimlere uygun düzenlemelerin 2024’e kadar tamamlanması amaçlanmaktadır. (Türk Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektörü Sürdürülebilirlik Stratejisi ve Eylem Planı, 2023, s:3)
Buna kapsamda, İklim Değişikliği, İnsan Değerleri, İş Sürekliliği, İş Sağlığı ve Güvenliği, Döngüsel Ekonomi, İş Etiği, Şeffaflık ve Yasal Uyum olmak üzere 6 öncelikli başlık ve bunlara bağlı alt konular belirlemiştir. FB Textile için belirlenen öncelikli konular firmanın genel sürdürülebilirlik önceliklerini de yansıtmaktadır.
FB TEXTILE ÖZELİNDE KARBON AYAKİZİ ÖLÇÜM SİTEMATİĞİNİN TASARLANMASI VE OLUŞTURULMASI
İnsan faaliyetleri sonucu sera etkisine neden olabilecek karbon salınımının tespitinde en güncel yöntem “karbon ayak izi” (CF) hesabıdır. CF hesabı hammadde üretimi, ürün üretimi, ürün kullanımı ve ürünün atık haline gelmesi sonucu açığa çıkan sera gazı salınımlarını içermektedir. (Patel, 2006, s: 32) Türkiye’nin Kyoto Protokolü’nü imzalayan ülkeler arasında yer alması ve yeşil mutabakat koşulları nedeniyle, üretim tesislerinin CF miktarlarının hesaplaması önümüzdeki süreçte kaçınılmaz olacaktır.
FB Textile, karbon ayak izi izleme ve ölçme sistematiğinin tasarlanması ve oluşturulması bu öngörü ve hassasiyetle gerçekleştirilmiştir. Söz konusu sistematiğinin oluşturulmasıyla ilgili çalışmalar başlatılırken firmanın mevcut durum analizi yapılarak çalışmanın gerekçeleri saptanmıştır.
-Tekstil sektörü de 2026 yılıyla birlikte Yeşil Mutabakat çerçevesinde değerlendirilecektir. Bu nedenle firma özelinde sürdürülebilirlik çalışmalarının hızlandırılması gerekmektedir.
-Hazır giyim sektörü içerisinde faaliyet gösteren FB Textile emisyon değerlerini düzenli olarak izleyecek bir sisteme sahip değildi. Müşteriden gelen talepler doğrultusunda ürün bazlı bilgilendirme yapılıyordu.
-Emisyonların kaynaklarının belirlenmesi ve takibi, makine ekipmanlarının bakımının takibi, karbon ayak izi hesaplaması yapılmamakta, çevre hedefleri, politika ve prosedürlerin yazılması, sürdürülebilirlik raporu oluşturulması çalışmaları gerçekleştirilemiyordu.
-Emisyon değerlerini düzenli olarak izleyerek azaltımın sağlanması ihtiyacı bulunmaktadır. Bunun içinde kaçakların önlenmesi, döngüsel enerji kullanımının artırılması gerekmektedir.
-Bu kapsamda teknolojik yeniliklerin firmaya entegre edilmesi sağlanması gerekmektedir.
-Firma bünyesindeki makine ve ekipmanlar az enerji ve su harcayan yeni modelleri ile değiştirilmelidir.
-Karbon ayak izi izlenmesi ile şirketin emisyon kalemlerini oluşturan enerji giderlerinin düşürülmesi gerekmektedir.
Bu gerekçelerin saptanması ile birlikte yapılan çalışmalar bünyesinde öncelikle işletme süreçleri incelenerek emisyon kaynağı oluşturan makine ve ekipmanlar belirlenmiştir. İşletme bünyesinde harcanan enerji kalemleri ve miktarları saptanmıştır. Çıkan veriler sonucunda firmanın kısa ve uzun vadeli sürdürülebilirlik hedefleri oluşturulmuştur. Bu hedefler doğrultusunda firmayı en iyi anlatan, izleyen karbon ayak izi ölçüm sistematiği tasarımı gerçekleştirilmiştir. Bu sistematik, tüm emisyon verilerinin aylık olarak işlendiği bir izleme sistemi olarak hazırlanmıştır.
Çalışmalara başlarken ISO 14060 Standartlarına ve Greenhause Gas (GHG) Protocol’üne göre karbon ayak izi hesaplamaları yapılmıştır. Firma düzeyinde sera gazı hesaplamaları,
- Sınırların belirlenmesi,
- Envanterlerinin çıkarılması,
- Hesaplanmasını ve raporlanması,
- Azaltım faaliyetlerinin belirlenmesi,
-İyileştirmeyi amaçlayan eylemlerin ve faaliyetlerin tanımlanması konusunda belirleyici olmuştur.
Sera Gazı Emisyon Kaynaklarının ve Envanterinin Belirlenmesi karbon ayak izi ölçme metodolojisinin en önemli aşamasıdır.
Doğrudan sera gazı emisyonu: Bir kuruluşun sahip olduğu veya kontrol ettiği sera gazı kaynaklarından salınan sera gazı emisyonu ifade eder.
Dolaylı sera gazı emisyonu: Bir kuruluşun, işlemleri ve faaliyetlerinin bir sonucu olarak gerçekleşen fakat kuruluşun sahip olmadığı veya kontrolü altında olmayan sera gazı kaynaklarından ortaya çıkan sera gazı. Sera Gazı Emisyon Faktörü, faaliyet verilerinin sera gazı emisyonlarına döndürülmesini sağlayan bir katsayıdır.
- Emisyon= Faaliyet verisi* Emisyon Faktörü (EF,NKD vb.)
- Net Kalorifik Değer (NKD) emisyon faktörünün bir parçasıdır.
**Net Kalorifik Değer: Yakıtların tüketim miktarlarına göre açığa çıkardıkları enerji miktarıdır.
Bu sistemde öncelikle firmanın emisyon kaynağı etkenleri bir tablo düzeneğine oturtulmuştur. Bu etmenler su, atıksu, elektrik, doğalgaz, yakıt dizel, kağıt, plastik ve kumaş olarak belirlenmiştir. Bu belirlemenin ardından 2023 yılı başı itibariyle tüketim verileri düzenli olarak, aylık bazda tabloya işlenmiştir.
Tüm dünyada, karbon ayak izi ölçümünü yaparken sayısal hesaplama yöntemi olarak Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)’nin ve İngiltere Çevre, Gıda ve Köy İşleri Bakanlığı (DEFRA)’nın metodolojileri kullanılmaktadır. FB Textile olarak DEFRA metoduna göre emisyon faktörleri seçilmiş ve hesaplamalar da bu doğrultuda yapılmıştır.
Karbon Ayak İzi hesaplamaları tablosunda; elektrik tüketimi, doğalgaz, akaryakıt nedeniyle tesisten atmosfere yayılan emisyonların CO2e’i cinsinden hesaplaması yapılırken;
FV (Fotovoltaik): tüketim miktarları kwh, m3, L cinsinden belirtilmiştir.
EF (Emisyon faktörü); bir kirleticinin hacim, kütle, zaman vb. birim değeri için ortalama emisyon miktarını temsil etmektedir. Defra emisyon faktörleri tablosundan alınarak hesaplamalar yapılmıştır.
EP : Karbondioksitin ton cinsinden eşdeğeri , t : ton.
Sonuç sera gazı emisyonu ton CO2 eq birime dönüştürülerek, toplam karbon ayak izi hesaplamaları yapılmıştır.
Tüm bu çalışmaların sonucunda, FB Textile ait 2023 yılı karbon ayak izinin hesaplaması yapılmıştır. Bu hesaplama ile birlikte en çok sera gazı emisyonlarına sebebiyet veren servis araçlarının faaliyetlerinden kaynaklı olduğu görülmüştür. Toplam 80,50 tCO2 eq olarak en yüksek emisyon kaynağı servis araçları olup sonrasında elektrik tüketiminden kaynaklı sera gazı emisyonu toplam 65,16 tCO2 eq, en düşük ise doğalgaz tüketiminden kaynaklı sera gazı emisyonu toplam 21,19 tCO2 eq olarak bulunmuştur.
SONUÇ
Yeşil Mutabakat koşulları düşünüldüğünde, FB Textile sürdürülebilirlik planları dahilinde 2030 yılına kadar karbon ayak izinin azaltılması amacıyla servis araçlarının tam kapasiteli kullanılması ve elektrikli servis ve şirket araçlarının tercih edilmesi, tüm firma genelinde fosil yakıtlardan enerji elde etmek yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı hedeflenmektedir. Eş zamanlı olarak firmanın alt yüklenicilerinin ve tedarikçilerinin de aynı dönüşümü gerçekleştirmesi amaçlanmaktadır.
Bununla birlikte, işletmede kullanılan makinelerin düzenli bakımlarının yapılması, enerji tasarruflu aydınlatma elemanlarının kullanımı karbon ayak izinin azalmasına katkı sağlayacaktır. Sıfır atık yönetiminin önem kazandığı son yıllarda, tekstil sektöründe de “sıfır karbon ayak izi” hedeflenerek üretimde sürdürülebilirlik sağlanabilir. FB Textile’ın sürdürülebilirlik planlaması için bu çalışma bir ön çalışma niteliğindedir. Karbon ayak izi ölçüm ve azaltım gereçlerinin tamamını içermemektedir. Bilindiği üzere bu süreç uzun soluklu bir çalışma gerektirmektedir. FB Textile, bu amaçla 2023 yılı sonu ile birlikte ideal ve en doğru ölçüm sistematiğini oluşturmak için gerekli çalışmalara başlamıştır. Şirket düzeyinde sera gazı emisyon envanteri hazırlanması kapsamlı, küresel ve standart bir çerçeve oluşturmaktadır.
Yapılan çalışmalar sonucunda;
1-İklim değişikliği kapsamında işletmenin çevresel etkilerinin belirlenebilmesi,
2-Doğrudan ve dolaylı emisyon miktarlarının oluşturduğu risklerin belirlenmesi ve aksiyon planının oluşturulması,
3-Ürünlerin ihracatında, müşterilerin SKDM sürecinde talep ettiği bilgi ve belgeleri sağlayabilme, böylelikle ihracat payının artırılması,
4- Emisyon azaltım faaliyetleri gerçekleştirerek, ihracatlarda rekabet gösterebilme,
5- Sürdürülebilirliğe katkı,
6- FB Textile imajına katkı sağlanmıştır.
En yüksek karbon ayak izi sonucu servis araçlarının kullanımından kaynaklandığı gözükmektedir. Sonra sırasıyla elektrik ve doğalgaz tüketimi gelmektedir. Karbon ayak izinin hesaplanması sonucunda firmanın çevresel etkileri belirlenmiştir. Bu etkileri ve karbon ayak izini azaltmak için firma çevre hedefleri belirlemiştir. 2024 yılı ve 2030 yılı hedefleri aşağıdaki gibidir. Mevcut durumda akaryakıt 80,51 tCO2 eq, elektrik 65,16 tCO2 eq, doğalgaz 21,20 tCO2 eq olarak hesaplanmıştır. 2024 yılında bu tüketimlerin %5 azaltılması, 2030 yılında ise %30 azaltılması hedeflenmektedir.
2024 azaltım hedefi olarak akaryakıt 76,48 tCO2 eq, elektrik 61,90 tCO2 eq, doğalgaz 20,14 tCO2 eq; 2030 azaltım hedefi olarak akaryakıt 56,36 tCO2 eq, elektrik 45,61 tCO2 eq, doğalgaz 16,96 tCO2 eq belirlenmiştir.
KAYNAKÇA
I- Başoğul, Y., & Göksu, T. T. (2021) ‘’Carbon Foot Print Evaluation of an Industrial Enterprise Producing Flour: A Case study of Adıyaman Province’’ MAS Journal of Applied Sciences, 7(7), https://doi.org/10.52520/masjaps.40
II-Başoğul, Y., Göksu, T.T., Baran, M.F. (2021) ‘’Bir Tekstil Fabrikasının Karbon Ayak İzinin Değerlendirilmesi’’ Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (31), 146-150
III-Coşkun, S., Doğan, N.A. (2021) ‘’Tekstil Endüstrisinde Karbon Ayak İzinin Belirlenmesi’’ Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, 2s: 8-35
IV-https://www.ihkib.org.tr/fp-icerik/ia/d/2023/08/10/surdurulebilirlik-katalog-202308101536400393-FA156.pdf – ‘’IHKIB: Hazır Giyim ve Tekstil Sektörlerinde Çevresel Sürdürülebilirliğin Güçlendirilmesi: Karbon Ayak İzinin Azaltılması” 2023, İstanbul. (Erişim: 30.11.2023)
V-Keskin, S. S., Erdil, M., Sennaroğlu, B. (2017) ‘’Bir Tekstil Fabrikasının Kumaş Üretiminde Enerji ve Karbon Ayak İzlerinin Belirlenmesi’’ VII. Ulusal Hava Kirliliği ve Kontrolü Sempozyumu, 1-3 Kasım, Antalya, 95-105.
VI-Patel, J. (2006) ‘’Green Sky Thinking’’ Environment Business, 122, 32.
VII- ‘’Türk Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektörü Sürdürülebilirlik Stratejisi ve Eylem Planı’’ 2023, Ankara-İstanbul.
