Denim Kumaş Üretimi ve Küresel Pazarı

Denim kumaşı, çözgü ipliğinin indigo boyarmadde ile boyanması ve haşıl aplikasyonundan sonra dokunarak elde edilen bir kumaş türüdür. Ülkemizde halk arasında “kot kumaşı” olarak bilinmektedir. Bunun nedeni 1960´larda “Muhteşem Kot” isminde bir girişimci tarafından Türkiye pazarına girmiş olmasıdır. “Kot” soyadı denim kumaşlar ve bu kumaştan yapılan pantolonlar (Jeans) için kullanılmaya başlanmıştır.

Denim kumaşı, yaşlandıkça gençleşen, gençleştikçe yaygınlaşan nadir kumaşlardan bir tanesidir. Günümüzde denim kumaşı ile jeans pantolon bir birini tamamlayıcı konumda olsalar da aslında geçmişte durum farklıdır. Denim ismi hakkında birçok teori olmasına karşın en yaygın ve kabul edileni şudur; Fransa’nın Nimes kentinde yün veya ipek ile üretilen ve “Serge de Nimes” yani Nimes´in Serge kumaşı olarak adlandırıldığı bilinmektedir. Fransızcadan İngilizceye geçişte “denim” olarak değişikliğe uğradığı varsayılmaktadır. Jean için ise yine öne çıkan varsayım şudur; İtalya’nın Genevo kentinde pamuk veya keten ve yün karışımlarında elde edilen bir tür kumaşa verilen isimdir. Özetle, hem denim hem de Jean aslında iki farklı ülkede üretilmekte olan ve birbirlerine çok benzeyen iki kumaşa verilen adlardır. Tek farkları denim de kullanılan iki iplikten (çözgü-atkı) biri renkli iken diğeri renksizdir, ancak jeans te kullanılan her iki iplik de renklidir. Muhtemelen her iki kumaşın kullanımlılarının giderek yaygınlaşması, benzerliklerinin artması ve ortaya çıkan giyim markaların “jeans” kelimesini marka adlarının yanına ekleyerek kullanmaları ile birlikte jeans pantolon olarak anlam bulmuş ve denim ise kumaş adı olarak kalmıştır.

Denim kumaşının tarihi çok eskidir ancak, bu kumaşı Amerika kıtasında madenlerde çalışan işçilerin kullanmakta olduğu bir iş giysisinden çıkartıp bugün dünyanın dört bir yanında her sınıfta insanın giyebildiği bir giysi haline getiren, hiç şüphesiz “Levis” ın kurucusu olan Levi Strauss dur.

18. yy’ın ortalarında Amerika kıtasına altın arama veya orda çalışma amacıyla Avrupa dan Amerika ya olan göç sırasında Almanya dan Amerika ya göç eden bir aileden olan Levi Strauss madenciler için dayanıklılığı ile ön plana çıkan pantolonlar yapmaya başlamıştır. Strauss un madenciler için yapmış olduğu bu pantolon zamanla kovboylar için de kullanılmaya başlamıştır. 2. Dünya savaşı ile birlikte Amerika ordusunda üniforma olarak kullanılan denim, savaş sonrasında başta Amerika olmak üzere dünyanın bir çok yerinde kullanımı yaygınlaşmıştır.

Günümüzde denim kumaşını oluşturan çözgü ipliklerinin boyama işlemi üç farklı boyama yöntemi ile yapılmaktadır. Bunlar;

• Halat Boyama
• Açık En Boyama
• İlmek (Looptex) Boyama

Adı geçen üç farklı indigo boyama yöntemlerinin birbirlerine göre pozitif ve negatif olmak üzere birçok farklılıklar mevcuttur. Söz konusu üç farklı  indigo  boyama yöntemlerinin birbirlerine göre farklılıkları aşağıdaki Çizelge.1’de görüldüğü gibi özet olarak verilmiştir.

Üretim kapasiteleri olarak bakıldığında halat boyama yöntemi daha çok ön plana çıkmaktadır. Özellikle 24 halat ve 36 halat kapasiteli makinaların üretim kapasiteleri açık en ve ilmek boyama ile kıyaslandığında 2 ve 3 kat daha fazla olduğu görülmektedir.

Verimlilik açısından incelendiğinde ise halat boyama yönteminin daha verimli üretim sağladığı bilinmektedir. Çünkü, makine durmadan parti değişimleri yapılabilmektedir. Böylelikle açık en ve ilmek boyamada parti değişimlerinde verilen zorunlu telef halat boya da oluşmamaktadır.

Renk haslıklarına bakıldığında, halat boyama yöntemi ile üretilen kumaşların renk haslık değerleri, açık en ve ilmek boyamaya göre daha iyi çıkmaktadır.  Son dönemlerde uygulanan bazı ek proseslerle bu farklar olumlu yönde azaltılsa da hala bire bir aynı değerler elde edilebilmiş değildir.

Kanat farkı problemi açısında bakıldığında, halat boyama da kanat farkı probleminin çıkma olasılığı yok iken, açık en boyamada bu problemin görülme riski mevcuttur. İlmek boyama da ise açık en boyama ya göre daha düşüktür.

Yatırım maliyeti olarak bakıldığında, hem makine parkuru için yapılan yatırım hem de gerekli kapalı alan için yapılan yatırımlar halat boya da çok daha fazladır. Açık en ve ilmek boyamada bu yatırımlar daha düşüktür.

Üretim maliyetleri açısında incelendiğinde, halat boyama yönteminde tüketilen enerji ve kullanılan eleman sayısı çok daha fazladır. Açık en ve ilmek boyamada bu maliyetler daha düşüktür.

Küresel kullanımlarına bakıldığında ise en yaygın olan yöntem halat boyama yöntemidir. İkinci sırada açık en boyama yöntemi ve üçüncü olarak ise ilmek boyama yöntemi gelmektedir.

Çizelge 1. Denim ipliklerinin boyama yöntemlerinin kıyaslanması

Küresel denim kumaş üretiminin yaklaşık 7 milyar metre / yıl olarak geçekleştiği bilinmektedir. Bu üretimin 2021 yılında 8,2 milyar metre / yıl a ulaşacağı öngörülmektedir. Denim kumaşından yapılan giysiler için küresel yıllık cironun yaklaşık 70 milyar dolar civarında olduğu öngörülmektedir.

Küresel denim üretiminin yaklaşık %75’i Asya kıtasında gerçekleşmektedir. İşçilik ve enerji giderlerinin ucuz olduğu coğrafyalarda gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Ülke veya bölge olarak bakıldığında Çin en fazla denim kumaşı üreten ülke konumundadır. Latin Amerika ülkeleri ikinci sırada yer almaktadırlar. Üçüncü sırada Hindistan, dördüncü sırada Türkiye, beşinci sırada Pakistan ve Bangladeş altıncı sırada yer almaktadır.

Türkiye de ilk denim kumaşı üretimi yapan firmalar Akfil Tekstil ve Narin Tekstil olarak bilinmektedir. Daha sonra bu kervana İsko, Orta Anadolu, Bossa, Çalık ve Kilim firmaları katılmıştır. 2000 lerin başından itibaren denim yatırımlarında canlanma görülmüş ve Kipaş, Matessa, Birlik, Mimataş, Ak Kumaş, Korat, Emin ve Şirikçioğlu firmaları bu alana yatırım yapmışlardır. 2010 dan sonra ise var olanlar kapasite artışına giderken, Tüsa, Aba, Maritaş ve İskur gibi firmalarda yeni yatırımlar ile üretime başlamış bulunmaktalar.

1980 den itibaren denim kumaşı üretimine başlayan ülkemizde, tutunamayan firmalar olduğu gibi dünya çapında markalaşan firmaların çoğunlukta olması günümüz için bir ışıktır. Ancak gelecek adına, uzun süreli bu kalınacak bir liman mıdır; değil midir konusu araştırılması gereken bir konudur. Özellikle de serbest ticaret anlaşma çalışmalarının yürütüldüğü veya yürütüleceği ülkeleri ve anlaşma metinlerini iyi irdelemek gerekmektedir.

Türkiye’nin son 15 yıl için tekstil ve denim alanındaki ihracat ve ithalat verileri Çizelge 2. Ve Çizelge 3.’de incelendiğinde ulusal ve uluslararası ekonomik krizlere bağlı olarak etkilendiği görülmektedir.  2000 yılından itibaren denim kumaş ihracat ve ithalat verileri Çizelge 2. ve  Çizelge 3.’ de görüldüğü gibidir.

Çizelge 2. İhracat veriler (TÜİK,2016)                         Çizelge 3. İthalat verileri (TÜİK, 2016)

Veriler incelendiğinde 2007 yılına kadar Türkiye’nin denim kumaş ithalatı hep ihracatından fazla gerçekleştiği görülmektedir. 2008 – 2010 arasında ise ihracat kısmi olarak daha fazla geçekleşmiştir. 2011 yılında ithalat için getirilen ek vergi uygulamasının sonucu olarak ithalat hızla düşüş içine girmiştir.

Denim kumaşından yapılan demin giysilere (jeans) ait ihracat ve ithalat verileri ise Çizelge 4. Ve Çizelge 5.’de gösterildiği gibidir.

Çizelge 4. İhracat veriler (TÜİK, 2016)                        Çizelge 5. İthalat verileri (TÜİK, 2016)

Denim giysi ile ilgili olarak Türkiye’nin ihracatı genelde  fazla gerçekleşmiştir. Bunun nedeni denim konfeksiyon alanında birikmiş bir tecrübenin oluşu ve coğrafik olarak pazara yakınlık gösterilebilmesidir. Ancak, 2010’dan beri ihracatta bir artış olmamıştır. Bunun sebebi işçiliğin ucuz olduğu Asya ve Uzak Doğu ülkelerinde denim konfeksiyonun hızlı bir şekilde yükselmesi gösterilmektedir.

KAYNAKLAR

1. Tuik.(2016), Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret Veritabanı. Https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul
2. İtkib. (2015), İstatistiklerle Türkiyenin denim kumaş ve konfeksiyon diş ticareti.  http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/raporlar/dosyalar/2013/DENIM_RAPOR_2013.pdf
3. Denimsandjeans. (2015), Denim mills directory. http://www.denimsandjeans.com/denim-companies-directory/
4. Denimsandjeans. (2016), World denim market production and consumption report http://www.denimsandjeans.com/latest-denim-reports/denim-data-figures/world-denim-market-a-report-on-capacitiesmarket-size-forecasts-etc/
5. Pdma, (2015), Pakistan denim manufacturers and exporters association. http://www.pdmea.com/PDMEAMembers.html
6. Levis, (2016), A short history of denim. Leynn Dourney. http://lsco.s3.amazonaws.com/wp-content/uploads/2014/01/A-Short-History-of-Denim2.pdf
7. Satoshi, U. Science of İndigo Dyeing. Mukogawa Women´s University / Japan
8. Roessler, A. New Electrochemical Methotds for The Reduction of  Vat Dyes. Swiss Federal Institute of Technical Siecess, Zurich, 2003.