Konfeksiyon ve hazır giyimde kumaşın kalitesi kadar kullanılan ipliğin kalitesi, ürünü etkiler. Konfeksiyon sanayisinde iplik performansının çok az da olsa yetersiz olması demek, malzeme, ekipman, tasarım ve işçilik için yapılan yatırımlarda kayıpların ortaya çıkması demektir. Bu nedenle ipliği iyi tanımak önemlidir. İstenen dikiş performansı ve dikiş kalitesine ulaşmak için, detaylı dikiş ipliği bilgisi, iplikle ilgili parametrelerin incelenmesi, doğru iplik seçimi yapılması ve doğru kullanım son derece kritik önem taşır. Dikiş iplikleri, dikiş makine hızlarında çalışabilmek üzere tasarlanıp üretilmiş ipliklerdir. Dikiş boyunca performans ve estetik görünüm, bir dikiş ipliğinden beklenen en temel fonksiyonlardır.
Estetik ve performansı belirleyen faktörler aynı zamanda bir dikiş ipliğinin özelliklerini de belirler. Estetik özellikleri belirleyen faktörler, renk, parlaklık, incelik, kalınlık, dekoratif üst dikişler veya nakışlar için iplik seçiminde dikkate alınan özelliklerdir. Diğer önemli özellikleri ise renk ve renk uyumu, haslık, dikiş tipine uygunluk ve dikiş oluşturma özelliğidir.
Performansı belirleyen faktörler ise giysi üretiminde kullanılan dikiş iplikleri, dikişte sürtünme ve iğne ısınmalarına, giysiye uygulanacak bitim işlemlerine ve kullanım sırasında maruz kalınacak gerilmelere karşı dayanıklı olmasıdır. Giysilerdeki iplik ve dikiş performansı dikiş mukavemeti, sürtünme dayanımı, elastikiyet, kimyasal dayanım, yanmazlık ve renk haslığı gibi kriterlere göre değerlendirilir.
Dikim Özelliği
Bir dikiş ipliğinin performansı için, dikim özelliği tanımı kullanılır. İyi dikim özelliğine sahip bir iplik düzgün yüzeyli ve çap ölçüsü düzenli olmalıdır. İpliğin homojen ve düzgün bir yapıda olması, dikiş oluşturma mekanizmalarından geçiş sırasında sürtünmenin düşük, mukavemetin de yüksek olmasına olanak sağlar. Aynı zamanda iplik kopmaları minimuma iner, bu da makineden iplik geçirme, tamir işlemleri ve ikinci kalite ürün gibi maliyet artırıcı etkenleri azaltmış olur.
Dikim özelliği parametrelerine baktığımız zaman bir ipliğin üstün dikim özelliğinde olmasını belirleyen parametreler ise şöyle sıralanabilir; yüksek hızlı dikiş işlemi sırasında kopuş sayıları, düzenli dikiş oluşturabilme, dikiş atlaması olmaması, dikiş sırasında tansiyon değişkenliği yaratmaması için gerekli iplik düzgünlüğü, yüksek sürtünme dayanımı ve dikiş makinesi kılavuzlarından rahatça geçebilmeyi sağlayacak yüzey düzgünlüğü.
Dikiş İpliklerin Sınıflandırılması
Dikiş iplikleri çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilir. İpliğin üretildiği malzemeye göre sınıflandırılan dikiş iplikleri doğal ve sentetik olarak iki sınıfa ayrılmaktadır. Doğal dikiş iplikleri, günümüzdeki sanayi uygulamalarında, doğal malzemelerden üretilen dikiş ipliklerinin kullanımı çok az olmakla birlikte, en sık kullanılan doğal elyaf pamuktur. Doğal elyaftan ipliklerin sınırlı olması nedeni ile üreticiler sentetik elyaftan yapılmış ipliklere yönelmişlerdir. Sentetik iplikler aynı zamanda, yüksek mukavemet, sürtünme ve kimyasallara karşı dayanım özellikleri ile tercih edilmektedir. Rutubet, küf, mantar ve bakteri gibi dış etkenlerden de önemli ölçüde etkilenmezler. Bunların dışında dikiş iplikleri yapısına göre sınıflandırıldığı zaman kesik elyaf iplikler, ilikli iplikler, ve sonsuz filament dikiş iplikler bulunur.
Kesik elyaf iplikler, doğal veya sentetik elyaftan eğirme yöntemi ile üretilir. Kesik elyaf polyester en çok kullanılan dikiş ipliği çeşitlerinden biridir. Mukavemeti pamuk ipliklere göre daha yüksektir. Geniş bir kalınlık skalasına ve renk çeşitliliğine sahiptir.
İlikli iplikler, kesik elyaf ile sonsuz filamentin bir kombinasyonudur. En sık karşılaşılan ilikli iplik yapısı çok katlı olandır. İpliğin her bir katı, sonsuz filament polyester üzerine pamuk veya polyester elyaf sarılarak üretilmiştir. Bu iplik yapısında, merkezdeki filament polyesterin mukavemeti ile etrafında sarılı pamuk veya polyester elyafın dikiş performansı birlikte sonucu etkiler. Yüksek hızda çalışan dikiş makinelerinde, tüm giysi tiplerinde, özellikle yüksek dikiş mukavemeti gerektiren ürünlerde ilikli dikiş iplikleri kullanılır.
Sonsuz filament dikiş iplikleri, aynı hammaddeden üretilmiş kesik elyaf ipliklere göre daha mukavemetlidir. Sonsuz filament ipliklerde en çok kullanılan üç tip vardır: Monofilament iplikler, belirli kalınlıkta tek bir filamentten üretilirler. Monofilament iplikler sağlam, düzgün ve düşük maliyetlidir, ancak esnek olmaması, dikişte sert ve rahatsız edici hissedilmesi kullanımı sınırlı tutar. Genellikle sadece teğel dikişleri, mobilya döşemesi ve perdecilikte kullanılır. Daha çok naylon ve polyesterden üretilen yumuşak multifilament dikiş iplikleri, mukavemetin en önemli özellik olduğu dikişler için tercih edilir. İplik yapısı iki veya daha fazla sayıda filament ipliğin birlikte bükülmesi ile oluşur. Yaygın kullanım alanları, ayakkabı dikişi, deri eşyalar ve endüstriyel ürün dikişleridir. Tekstürize filament dikiş iplikleri çoğunlukla polyesterden üretilir ve özellikle örtücü dikişlerde luper ipliği olarak kullanılır. Tekstürize işlemi filamente hacim ve esneklik kazandırır, ancak aynı zamanda daha kolay zarar görebilecek bir yapı ortaya çıkar. Tüm klasik dikiş iplikleri, üretim süreçlerine önce basit ham iplik olarak başlar. Başlangıçtaki ham iplik, nispeten daha kısa elyaftan veya daha ince sonsuz filamentten üretilmiştir.
Kaliteli Dikiş İpliğinde Olması Gereken Özellikler
Mukavemetin iyi olması, dikişin yıkama ve kullanım sonrasında sağlam kalmasını sağlar. Düzgün yüzey ve hatasızlık, yüksek hızda dikiş sırasında iğne ve malzeme arasındaki sürtünmeyi minimuma indirir. Dikme özelliğinin yüksek, sürtünmenin az olması için iplik lubrikasyonu düzgün olmalıdır. Kalınlık / iplik çapının düzgün olması demek, ipliğin iğne gözünden ve kumaştan rahatlıkla geçtiği düzenli bir dikiş oluşumu demektir. Düzgünlük aynı zamanda mukavemeti, sürtünme dayanımını ve büküm yapısını da etkiler. Düzgünlüğü iyi olmayan bir iplik, bükürcüklenip düğümlenebilir ve iğne gözünde takılır.
Elastikiyet, ipliğin üzerindeki gerdirme kuvveti ortadan kalktığı anda orjinal boyutuna geri dönmesi demektir. İpliğin elastikiyet özelliği dikişin mukavemetini ve görünüm kalitesini etkiler. Renk haslığının iyi olması, üretim ve yıkama sırasında karşı karşıya kalınabilecek maddelerden etkilenmeye engel olur. Dikiş ipliği boyaması düzgün olmalıdır. Yüksek çekme özelliğine sahip kumaşların dikişleri, çekme değeri düşük ipliklerle yapıldığında, dikiş büzüşmesi sorunu daha az yaşanır. Kimyasallara karşı dayanım, özellikle yıkama, ağartma ve kuru temizleme görecek ürünlerin dikiş ipliğinden beklenen bir özelliktir. İyi sürtünme dayanımı, dikiş performansını artırır ve ipliğin daha dayanıklı olmasını sağlar.
Kaynakça:
Hüseyin Kadoğlu, Temel Tekstil Teknolojisi, Lifler İplik Oluşumu, İzmir, 2012
Werner Kline, Rieter İplikçilik El Kitabı, Almanya, 2009
